Ορισμός

Ο τραυλισμός χρονολογείται από τον 4^ο αιώνα π.Χ. όπου έγινε γνωστός από τον Δημοσθένη, ο οποίος φαίνεται να προσπάθησε να θεραπευτεί χρησιμοποιώντας πετραδάκια κάτω από τη γλώσσα του. Με το πέρας των χρόνων πολλοί επιστήμονες και παγκοσμίως γνωστές προσωπικότητες διαφόρων ειδικοτήτων ασχολήθηκαν με τον τραυλισμό είτε λόγω προσωπικού βιώματος είτε από ενδιαφέρον για τη συγκεκριμένη διαταραχή. Οι νεότερες και πιο γνωστές προσωπικότητες που γνωστοποιήθηκε ότι αντιμετώπιζαν αυτή τη δυσκολία ήταν ο βασιλιάς Γεώργιος ΣΤ’ της Αγγλίας, ο Lenin, o Roosevelt, ο Μέγας Ναπολέων κ.α.

Παλιότερα χρησιμοποιούνταν οι όροι κεκεδισμός και βατταρισμός προκειμένου να περιγράψουν τη συγκεκριμένη διαταραχή. Πλέον οι προαναφερθέντες όροι δεν είναι αποδεκτοί και χρησιμοποιείται ο όρος τραυλισμός. Κατά καιρούς έχουν δοθεί πολλοί ορισμοί για τον τραυλισμό. Οι περισσότεροι ειδικοί που ασχολούνται με τον τραυλισμό – και σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και τα διαγνωστικά εγχειρίδια ICD 10 & DSM IV – τον κατατάσσουν στις διαταραχές του λόγου και της ομιλίας και στην ευρύτερη κατηγορία των διαταραχών της επικοινωνίας. Ο πιο γνωστός και απλός ορισμός του τραυλισμού είναι ότι αφορά σε μια διαταραχή της ροής της ομιλίας, δηλαδή σε μια διαταραχή όπου οι δυσκολίες εμφανίζονται στη μελωδία και τον ρυθμό της ομιλίας.

Επιδημιολογία

Η διαταραχή του τραυλισμού εκδηλώνεται σε παιδιά προσχολικής ηλικίας (2 έως 5 ετών όπου συντελείται γρήγορη γλωσσική ανάπτυξη) σε ποσοστό 5% (με τα συμπτώματα να εμμένουν ή να υποχωρούν), ενώ σε παιδιά σχολικής ηλικίας το ποσοστό εμφάνισης κυμαίνεται στο 1%. Στην Ευρώπη το ποσοστό εμφάνισης του τραυλισμού κυμαίνεται ανάμεσα στο 0,8 – 1,5%.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μεγαλύτερο ποσοστό εμφάνισης του τραυλισμού σε κοινωνίες με υψηλό κοινωνικό επίπεδο. Το γεγονός αυτό αποδίδεται στον γρήγορο ρυθμό ζωής που βιώνουν τα παιδιά σε αυτές τις κοινωνίες και στις υψηλές απαιτήσεις που έχουν οι γονείς και το κοινωνικό περιβάλλον από τα παιδιά.

Η αναλογία αγοριών – κοριτσιών διαφοροποιείται ανά ηλικία. Πιο συγκεκριμένα στην προσχολική ηλικία η αναλογία είναι 1:1, δηλαδή για κάθε ένα κορίτσι που τραυλίζει αντιστοιχεί ένα αγόρι που τραυλίζει. Η ίδια αναλογία δεν παρατηρείται και κατά τη σχολική ηλικία – συγκεκριμένα 6-7 ετών – καθώς για κάθε ένα κορίτσι αντιστοιχούν τρία αγόρια (αναλογία 3:1). Κατά την εφηβική ηλικία – 12 έως 13 ετών –  η αναλογία είναι 5:1, καθώς σε κάθε ένα κορίτσι αντιστοιχούν πέντε αγόρια που τραυλίζουν. Η επιστήμη αιτιολογεί αυτή τη διαφοροποίηση ανάμεσα στα δύο φύλα, αποδίδοντάς το στην καθυστέρηση μυελίνωσης των εγκεφαλικών δομών και οδών (στα κορίτσια ολοκληρώνεται στο 3^ο με 4^ο έτος, ενώ στα αγόρια παρατηρείται καθυστέρηση στην ολοκλήρωση αυτής).

Αιτιολογία

Παρόλο που ο τραυλισμός είναι γνωστός από πολύ παλιά, ακόμα δεν έχουν διευκρινιστεί τα αίτια που τον προκαλούν. Ύστερα από πληθώρα μελετών, οι επιστήμονες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο τραυλισμός είναι ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο, δηλαδή οφείλεται σε συνδυασμό πολλών παραγόντων. Οι πιο γνωστοί παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση και στην εξέλιξη του τραυλισμού είναι οι εξής:

• Γενετικοί/Κληρονομικοί παράγοντες

Τα άτομα που έχουν στο οικογενειακό τους ιστορικό συγγενείς που κάποτε είχαν ορισμένες δυσρυθμίες που ξεπεράστηκαν (αυθόρμητη ανάρρωση) ή παρουσίασαν επίμονο τραυλισμό, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να παρουσιάσουν και οι ίδιοι τραυλισμό (φυσιολογικό ή επίμονο).

• Νευρογενείς παράγοντες

Έρευνες έχουν δείξει ότι τα άτομο που τραυλίζουν εμφανίζουν ορισμένες ήπιες εγκεφαλικές διαφορές από τα άτομα με φυσιολογική ροή ομιλίας. Πιο συγκεκριμένα, έχουν βρεθεί ανατομικές διαφορές στις περιοχές κοντά στα κέντρα λόγου (κατανόηση & έκφραση).

• Περιβαλλοντικοί παράγοντες

Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των δυσκολίων του τραυλισμού, αλλά δεν είναι η κύρια αιτία εμφάνισης των δυσρυθμιών. Την περίοδο της έντονης γλωσσικής ανάπτυξης (2-5 ετών) πολλά παιδία μπορεί να εμφανίσουν συμπτώματα τραυλισμού, η αντίδραση και ο τρόπος αντιμετώπισης αυτών από το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον έχουν εξαιρετικά μεγάλη σημασία στην εξέλιξη αυτών των συμπτωμάτων. Επίσης, μια έντονα στρεσογόνα ή βίαιη κατάσταση που θα βιώσει ένα παιδί μπορεί να συντελέσει στην έναρξη των δυσρυθμιών.

• Συνδυασμός παραγόντων

Οι περισσότεροι ερευνητές αποδίδουν την έναρξη του τραυλισμού σε έναν συνδυασμό παραγόντων (π.χ. γενετικός παράγοντας σε συνδυασμό με μια έντονη αλλαγή του περιβάλλοντος μπορεί να πυροδοτήσει την έναρξη των δυσρυθμιών).

Χαρακτηριστικά

Τα χαρακτηριστικά του τραυλισμού χωρίζονται στις πρωτεύουσες συμπεριφορές  και στις δευτερεύουσες ή συνοδές συμπεριφορές. Οι πρωτεύουσες συμπεριφορές αφορούν στη λεκτική επικοινωνία και οι δευτερεύουσες αφορούν στις συμπεριφορές του ατόμου να αποφύγει ή/και να διαφύγει τα επεισόδια τραυλισμού.

Πρωτεύουσες συμπεριφορές

• Επαναλήψεις ήχων, συλλαβών, λέξεων ή φράσεων

Παραδείγματα:  Α – Α – Α – Αθηνά έλα! , Πή – πή – πήρα μια μπάλα! , Θέλω να να να πιώ νερό! , Η μαμά η μαμά η μαμά πήγε στη δουλειά!

• Επιμηκύνσεις, δηλαδή παρατεταμένη παραγωγή ηχηρών και άηχων ήχων καθώς και εκπνεόμενου αέρα στην αρχή της λέξης, για μισό έως πολλά δευτερόλεπτα

παραδείγματα: θθθθθ έλω, νννν ερό, μμμμμ άθημα

• Μπλοκαρίσματα, δηλαδή απότομη διακοπή του εκπνεόμενου αέρα και των κινήσεων που πραγματοποιούν οι αρθρωτές, με αποτέλεσμα την απότομη διακοπή της ομιλίας για μισό έως 5 δευτερόλεπτα

παραδείγματα: θ (παύση) έλω, Θ (παύση)  ανάση

Δευτερεύουσες ή συνοδές συμπεριφορές

1. Συμπεριφορές διαφυγής, δηλαδή τρόποι με τους οποίους το άτομο που τραυλίζει προσπαθεί να διαφύγει από τις δυσρυθμίες
   • έντονο κλείσιμο των ματιών
   • κούνημα κεφαλής ή άκρων
   • ένταση στους μύες του λαιμού
   • συχνές εναλλαγές της έντασης της φωνής
   • αύξηση του ρυθμού ομιλίας
2. Συμπεριφορές αποφυγής, δηλαδή λεκτικές και σωματικές συμπεριφορές που πραγματοποιεί το άτομο που τραυλίζει προτού ξεκινήσει μια δυσρυθμία προκειμένου να την αποφύγει
   • παρεμβολές ήχων και λέξεων ανάμεσα στις λέξεις, π.χ. «εεεεε»
   • αντικαταστάσεις λέξεων
   • «κρύψιμο» του στόματος με το χέρι
   • γύρισμα του λαιμού προς άλλη κατεύθυνση

Σύμφωνα με τον Barry Guitar ο εξελικτικός και επίμονος τραυλισμός κατηγοριοποιείται σε πέντε στάδια, ανάλογα με τη συχνότητα, το είδος και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων. Τα πέντε στάδια κατηγοριοποίησης είναι τα εξής:

1. Φυσιολογική δυσρυθμία

Στην ηλικία των 2 έως 5 ετών πραγματοποιείται έντονη γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού, καθώς περνάει από το επίπεδο των λέξεων και φράσεων με 2 λέξεις, στο επίπεδο των φράσεων με 2-3 λέξεις και στο επίπεδο των προτάσεων. Είναι, λοιπόν, απόλυτα φυσιολογικό αυτή η μεγάλη αλλαγή να επιφέρει ορισμένες παροδικές δυσκολίες στην ομιλία του παιδιού. Κατά τη φυσιολογική δυσρυθμία υπάρχουν περίοδοι που παρατηρούνται έντονα τα συμπτώματα του τραυλισμού και περίοδοι εξάλειψης αυτών.

2. Οριακός εξελικτικός τραυλισμός

Εμφανίζονται περισσότερες από 10 δυσρυθμίες ανά 100 συλλαβές και κυρίως επαναλήψεις φράσεων, λέξεων και φωνημάτων. Στο οριακό τραυλισμό δεν παρατηρούνται δευτερεύουσες συμπεριφορές.

3. Ήπιος εξελικτικός ή επίμονος τραυλισμός

Εμφανίζονται τουλάχιστον 10 δυσρυθμίες ανά 100 λέξεις. Οι πιο συχνές πρωτεύουσες συμπεριφορές είναι οι επαναλήψεις αρχικών ήχων ή συλλαβών, οι επιμηκύνσεις μεγάλης διάρκειας και τα ήπια μπλοκαρίσματα. Επίσης, παρατηρείται η εμφάνιση ήπιων συνοδών συμπεριφορών.

4. Μέτριος εξελικτικός ή επίμονος τραυλισμός

Παρατηρούνται τουλάχιστον 10 δυσρυθμίες ανά 100 λέξεις, με πιο συχνή την εμφάνιση επαναλήψεων αρχικών ήχων και συλλαβών, επιμηκύνσεις μεγάλης διάρκειας και έντονα μπλοκαρίσματα. Σε αυτό το στάδιο γίνονται πιο έντονα τα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά.

5. Σοβαρός εξελικτικός ή επίμονος τραυλισμός

Όπως στον μέτριο τραυλισμό, έτσι και στον σοβαρό παρατηρούνται τουλάχιστον 10 δυσρυθμίες ανά 100 λέξεις. Ωστόσο, στον σοβαρό τραυλισμό υπάρχουν έντονα μπλοκαρίσματα μεγάλης διάρκειας που καταλήγουν σε τρόμο και μεγαλύτερης διάρκειας επιμηκύνσεις. Επίσης τα άτομα που έχουν σοβαρό τραυλισμό βιώνουν πολλά αρνητικά συναισθήματα, με αποτέλεσμα να είναι πιο έντονες και συχνές και οι δευτερεύουσες συμπεριφορές.

Είδη τραυλισμού

Όπως προαναφέρθηκε ο τραυλισμός οφείλεται σε διάφορους παράγοντες, γι’ αυτόν τον λόγο χωρίζεται σε τέσσερα διαφορετικά είδη τραυλισμού, ανάλογα με τα αίτια που τον προκαλούν. Πιο αναλυτικά:

• Εξελικτικός και επίμονος τραυλισμός

Πήρε την ονομασία του από το γεγονός ότι εμφανίζεται κατά την ανάπτυξη/ εξέλιξη του παιδιού – εξελικτικός –  και στην περίπτωση που εμείνει και κατά την εφηβική ή/και ενήλικη ζωή χαρακτηρίζεται ως επίμονος. Παρουσιάζεται κατά την προσχολική ηλικία (2 έως 5 ετών) και οφείλεται σε έναν συνδυασμό παραγόντων. Το άτομο που τραυλίζει παρουσιάζει διάφορες πρωτεύουσες και δευτερεύουσες συμπεριφορές. Παρακάτω θα αναλυθεί περισσότερο ο εξελικτικός και επίμονος τραυλισμός.

• Ψυχογενής επίκτητος τραυλισμός

Ονομάζεται επίκτητος γιατί εμφανίζεται κατά την εφηβική ή ενήλικη ζωή του ατόμου και πυροδοτείται μετά από μια έντονη στρεσογόνα περίοδο ή μετά από κάποιο τραυματικό επεισόδιο. Στην περίπτωση που το άτομο που άρχισε να τραυλίζει έπειτα από κάποια από τις παραπάνω περιπτώσεις, είχε εμφανίσει και κατά την παιδική του ηλικία εξελικτικό τραυλισμό, δε θεωρείται ότι παρουσιάζει ψυχογενή επίκτητο τραυλισμό, αλλά επανεμφάνιση εξελικτικού τραυλισμού. Τα χαρακτηριστικά του ψυχογενή επίκτητου τραυλισμού είναι παρόμοια με αυτά του εξελικτικού και επίμονου τραυλισμού.

• Νευρογενής επίκτητος τραυλισμός

Εμφανίζεται κατά την ενήλικη ζωή του ατόμου και οφείλεται σε κάποια επίκτητη νευρολογική ασθένεια, όπως αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, κρανιοεγκεφαλική κάκωση, όγκοι του εγκεφάλου ή γεροντική άνοια. Τα χαρακτηριστικά του νευρογενή επίκτητου τραυλισμού εξαρτώνται από την αιτία που τον προκαλούν.

• Cluttering (ταχυλαλία)

Πρόκειται για μια πολύ γνωστή διαταραχή που έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με τον εξελικτικό και επίμονο τραυλισμό, ωστόσο είναι δύο διαφορετικές διαταραχές. Τα άτομα που εμφανίζουν εξελικτικό και επίμονο τραυλισμό, μπορεί να παρουσιάζουν και συμπτώματα cluttering. Τα βασικά χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης διαταραχής είναι ο γρήγορος ρυθμός ομιλίας που εμφανίζεται ξαφνικά κατά τη διάρκεια του λόγου και καθιστά την ομιλία δυσνόητη και ανοργάνωτη. Επίσης αντιμετωπίζουν προβλήματα στον λόγο – στην οργάνωση αυτού και στο περιεχόμενό του – και η επικοινωνία τους με τους άλλους κρίνεται δυσχερής, καθώς μπορεί να  μπερδεύουν τους συνομιλητές τους με τις ανολοκλήρωτες προτάσεις τους και τη δυσκολία εύρεσης των κατάλληλων λέξεων. Το βασικό χαρακτηριστικό αυτής της διαταραχής είναι η άγνοια που διακατέχει τα άτομα με cluttering για τις δυσκολίες τους και η έλλειψη αναζήτησης της κατάλληλης βοήθειας.

Ο ρόλος του λογοθεραπευτή

Όταν οι γονείς παρατηρήσουν μια μη αναμενόμενη αλλαγή στην ομιλία του παιδιού τους  θα ήταν καλό να παρακολουθήσουν την εξέλιξη και τα χαρακτηριστικά των δυσκολιών που έχουν παρατηρήσει.  Επίσης, είναι πολύ σημαντικό να απευθυνθούν σε κάποιον λογοθεραπευτή προκειμένου να αξιολογήσει τον λόγο και την ομιλία του παιδιού τους και να εκτιμήσει αν αντιστοιχεί στη χρονολογική του ηλικία ή αν υπάρχει κάποια μη λειτουργική λεκτική συμπεριφορά. Ο ειδικός θα αξιολογήσει εμπεριστατωμένα τον λόγο και την ομιλία του παιδιού μέσα από κλινική παρατήρηση, άτυπη και τυπική λογοθεραπευτική αξιολόγηση και λαμβάνοντας  το οικογενειακό και ιατρικό ιστορικό του παιδιού από τους γονείς. Στη συνέχεια θα διαγνώσει αν όντως υφίσταται κάποια δυσκολία καθώς και τον τύπο και βαθμό αυτής της δυσκολίας. Ο λογοθεραπευτής είναι υπεύθυνος να σχεδιάσει το κατάλληλο θεραπευτικό πρόγραμμα, ανάλογα με τις δυσκολίες και τις ανάγκες του κάθε παιδιού. Ωστόσο, η παρέμβαση του λογοθεραπευτή θα είναι ελλιπής αν δε γίνει σε συνδυασμό με τη συνεργασία του ψυχολόγου, των γονέων/κηδεμόνων και των εκπαιδευτών του παιδιού. Καθ’ όλη τη διάρκεια του θεραπευτικού προγράμματος είναι βασικό να υπάρχει σωστή, ειλικρινής και ολοκληρωμένη συνεργασία με τη διεπιστημονική ομάδα που παρακολουθεί το παιδί και με το οικογενειακό και εκπαιδευτικό του περιβάλλον.

Είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουν οι γονείς ότι στην ηλικία των 2 έως 5 ετών γίνεται απότομη γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού (όπως έχουμε προαναφέρει), γι’ αυτόν τον λόγο δίνεται στο παιδί ένα χρονικό περιθώριο 3 μηνών, στο οποίο θα πρέπει να παρακολουθείται και να καταγράφεται η εξέλιξη των υπάρχοντών δυσρυθμιών. Με το πέρας του τριμήνου πραγματοποιείται επαναξιολόγηση του λόγου και της ομιλίας του παιδιού για να καθοριστεί αν πρόκειται για φυσιολογικές δυσρυθμίες ή για εξελικτικό τραυλισμό.

Συμβουλές προς τους γονείς

Η στάση που θα κρατήσουν οι γονείς και ο τρόπος που θα αντιμετωπίσουν τις όποιες δυσκολίες παρατηρήσουν στην ομιλία του παιδιού τους είναι πολύ σημαντική για την εξέλιξη των δυσκολιών αυτών. Αυτό αφορά σε όλες τις διαταραχές του λόγου και της ομιλίας, αλλά ακόμα περισσότερο στον τραυλισμό. Παρακάτω θα αναφερθούν ορισμένες σημαντικές συμβουλές για το πώς οι γονείς μπορούν να συμβάλλουν θετικά στη βελτίωση του λόγου και της ομιλίας των παιδιών τους και στην εξάλειψη των δυσρυθμιών (σε περίπτωση φυσιολογικών δυσρυθμιών, λόγω έντονης και απότομης γλωσσικής ανάπτυξης  στην ηλικία των 2 έως 5 ετών)

• Μιλήστε αργά και καθαρά στο παιδί – όχι υπερβολικά αργά
• Χρησιμοποιήστε μικρές και κατανοητές προτάσεις, όταν μιλάτε με το παιδί
• Χρησιμοποιήστε απλοϊκό λεξιλόγιο, αντίστοιχο με τη χρονολογική ηλικία του παιδιού
• Δώστε χρόνο στο παιδί να εκφράσει τις σκέψεις του, τις επιθυμίες του και τις ανάγκες του, χωρίς να το διακόπτετε ή να συμπληρώνετε την πρότασή του
• Θέστε στο παιδί μία – μία τις ερωτήσεις που θέλετε και περιμένετε ωσότου σας απαντήσει στην καθεμία
• Τηρήστε κατάλληλη βλεμματική επαφή και κοντινή σωματική επαφή με το παιδί σας κατά τη διάρκεια του διαλόγου
• Δώστε στο παιδί σας το κίνητρο να σας μιλήσει
• Επαινέστε το παιδί σας για την ομιλία του και την προσπάθειά του – όχι σε υπερβολικό βαθμό
• Μην επιτρέπετε σε άλλα άτομα της οικογένειάς σας ή σε πρόσωπα του κοινωνικού σας περιβάλλοντος να γελάσουν αν θεωρήσουν αστείο τον τρόπο ομιλίας του παιδιού
• Επαναλάβετε αργά, καθαρά και καθόλου επικριτικά τα λόγια του παιδιού σας κατά τα οποία παρατηρήθηκε κάποια δυσρυθμία, π.χ. «Θ-Θ-Θ έλω νερό! – Αα θέλεις νερό; Θα σου δώσω».
• Αποφεύγετε να δείχνετε στο παιδί την ανησυχία σας για τον τρόπο ομιλίας του είτε λεκτικά είτε εκφραστικά (το παιδί αντιλαμβάνεται την ταραχή και την απογοήτευσή σας και μπορεί να επιδεινώνονται τα συμπτώματα του τραυλισμού)
• Αποφεύγετε να κρίνετε άσχημα και επιδεικτικά το παιδί για τον τρόπο ομιλίας του
• Θέστε του σωστά και φυσιολογικά όρια, χωρίς να υπάρχει ένας διαφορετικός τρόπος διαπαιδαγώγησής του – σε σχέση με τα αδέρφια του
• Τηρήστε ένα σταθερό πρόγραμμα ημέρας (ώρα φαγητού, ώρα ύπνου κ.τ.λ)
• Εξασφαλίστε ένα ήρεμο και οικογενειακό περιβάλλον για το παιδί
• Τηρήστε κοινή στάση απέναντι στο παιδί και τη δυσκολία του, όλα τα μέλη της οικογένειας και του κοντινού οικογενειακού περιβάλλοντος

Χριστίνα Ζόμα
Λογοθεραπεύτρια

Πηγές:

• Καμπανάρου, M. (2007). Διαγνωστικά Θέματα Λογοθεραπείας. Αθήνα: Εκδόσεις Έλλην
• Μαλανδράκη Α., Γ. (2012). Εξελικτικός & Επίμονος Τραυλισμός. Αθήνα: Αυτοέκδοση
• Κάκουρος, Ε.& Μανιαδάκη, Κ. (2006). Τραυλισμός, Η Φύση και Αντιμετώπισή του στα Παιδιά και τους Εφήβους. Αθήνα : Γ. Δάρδανος