1. Φωνολογική Διαταραχή
Φωνολογία
Η φωνολογία είναι ένας κλάδος της γραμματικής που ασχολείται με τους ήχους που χρησιμοποιούνται στη γλώσσα για τη μετάδοση γλωσσικών σημάτων. Εξηγεί τον τρόπο που συνδυάζονται οι ήχοι μιας γλώσσας και εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο οργανώνονται οι ήχοι μέσα στον εγκέφαλο με στόχο την παραγωγή ομιλίας.
Το παιδί σε μικρή ηλικία μπορεί να σχηματίσει κάποια φωνήματα αλλά δεν αντιλαμβάνεται τα διαφοροποιητικά χαρακτηριστικά τους σε σχέση με άλλα φωνήματα ως προς τον τόπο και τρόπο άρθρωσής τους. Πιο συγκεκριμένα, το παιδί δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί τη διαφορά στον τρόπο που αρθρώνονται ήχοι που μοιάζουν ίδιοι ακουστικά, όπως για παράδειγμα το φώνημα /β/ με το φώνημα /δ/ που έχουν διαφορετικό τόπο άρθρωσης (/β/ -> χειλοδοντικό και /δ/ -> μεσοδοντικό), αλλά ανήκουν και τα δύο στην κατηγορία των τριβόμενων συμφώνων (ίδιος τρόπος άρθρωσης). Το φωνολογικό σύστημα οργανώνει και ταξινομεί τους ήχους μέσα στις λέξεις βάση κάποιων κανόνων. Το παιδί με την πάροδο του χρόνου αναπτύσσει το δικό του φωνολογικό σύστημα γι’ αυτό χρησιμοποιεί κάποιες διαδικασίες απλοποίησης για ορισμένες λέξεις. Σταδιακά, όμως, μειώνει τις απλοποιήσεις αυτές και η ομιλία του γίνεται καταληπτή και όμοια με των ενηλίκων.
Ορισμός φωνολογικών διαταραχών
Ορισμένες φορές το παιδί δεν ανταποκρίνεται στο φωνολογικό σύστημα της ηλικίας του και δεν εκφέρει σωστά τα φωνήματα μιας γλώσσας. Παιδία με φωνολογική διαταραχή παρουσιάζουν συστηματική δυσκολία στην παραγωγή ήχων μέσα σε λέξεις και προτάσεις με αποτέλεσμα την ακατάληπτη ομιλία τους και τη δυσκολία στην επικοινωνία τους. Όταν ένα παιδί έχει φωνολογική διαταραχή πραγματοποιεί συστημικές ή/ και δομικές απλοποιήσεις.
Συστημικές απλοποιήσεις είναι οι διαδικασίες απλοποίησης των φωνημικών αντιθέσεων (δηλαδή αλλαγές στον τόπο ή τρόπο άρθρωσης). Συγκεκριμένα οι συστημικές απλοποιήσεις είναι οι εξής:
- Εμπροσθοποίηση, π.χ. /kaguro/ > /tadulo/
- Οπισθοποίηση, π.χ. /supa/ > /kupa/
- Στιγμικοποίηση, π.χ. /xarti/ > /karti/
- Χειλικοποίηση, π.χ. /θelo/ > /felo/
- Φατνικοποίηση, π.χ. /θalasa/ > /salasa/
- Ηχηροποίηση, π.χ. /porta/ > /borta/
- Αηχοποίηση, π.χ. /zoni/ > /soni/
Οι δομικές διαδικασίες απλοποίησης αφορούν αλλαγές στη δομή μιας φωνητικής ακολουθίας (συλλαβή, λέξη, πρόταση). Αναφέροντας τον όρο δομικές διαδικασίες απλοποίησης εννοούμε:
- Πτώση συλλαβής, π.χ. /baloni/ > /loni/
- Πτώση συμπλεγμάτων, π.χ. /spiti/ > /iti/
- Απλοποίηση συμπλεγμάτων, π.χ. /spiti/ > /piti/
- Αρμονία συμφώνων, π.χ. /kapnos/ > /kamnos/, /saka/ > /sata/
- Μετάθεση, π.χ. /elefandas/ > /efelandas/ (ένα φώνημα αλλάζει θέση μέσα στη λέξη, χωρίς να αλλάζει η φωνοτακτική δομή της λέξης)
- Μετακίνηση, π.χ. /porta/ > /prota/ (ένα φώνημα αλλάζει θέση μέσα στη λέξη απλοποιώντας τη φωνοτακτική δομή της λέξης)
- Απλοποίηση λέξεων σε μονοσύλλαβες, π.χ. /banana/ > /na/
- Αναδιπλασιασμό (μερικό ή ολικό) , π.χ. /baloni/ > /laloni/, /kuti/ > /titi/
Αίτια
Η διαταραχή αυτή δεν είναι νευρολογικής φύσης και δεν οφείλεται σε κάποια ανατομική δυσλειτουργία του μηχανισμού άρθρωσης. Μπορεί να είναι αποτέλεσμα:
- απώλειας ακοής
- ελλιπής ακουστικής μνήμης
- ανωριμότητας του φωνολογικού συστήματος
- ελλιπών περιβαλλοντικών ερεθισμάτων
- δυσκολίας στην αντίληψη και οργάνωση του χρόνου
- ύπαρξης διγλωσσίας
2. Αρθρωτική Διαταραχή
Άρθρωση
Άρθρωση είναι η διαδικασία κατά την οποία οι ήχοι που παράγονται από τις φωνητικές χορδές και με τη βοήθεια των αρθρωτών μετατρέπονται σε φθόγγους, συλλαβές και λέξεις.
Αρθρωτές είναι τα όργανα του σώματος που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή των φθόγγων. Οι αρθρωτές χωρίζονται στους κινητούς και τους ακίνητους και είναι τα χείλη, η κάτω γνάθος, η γλώσσα, η σταφυλή, οι φωνητικές χορδές, η γλωσσίδα, ο λάρυγγας και ο φάρυγγας (κινητοί) και τα δόντια, η άνω γνάθος, η φατνία, η μαλθακή και σκληρή υπερώα (ακίνητοι).
Πολλές φορές τα παιδιά αντιμετωπίζουν δυσκολίες κατά την παραγωγή της ομιλίας, με αποτέλεσμα να προβαίνουν σε λανθασμένη παραγωγή των φωνημάτων ή παραλείψεις φωνημάτων και κατ’ επέκταση σε δυσκολία στην επικοινωνία τους. Σε αντίθεση με τη φωνολογική διαταραχή, κατά την αρθρωτική διαταραχή το παιδί έχει δυσκολία και στην παραγωγή του ήχου του φωνήματος μεμονωμένα καθώς και σε επίπεδο λέξης και το παιδί αναγνωρίζει και διαχωρίζει τους ήχους μεταξύ τους αλλά δεν μπορεί να τους παράγει ορθά, λόγω δυσκολίας στο μηχανισμό ομιλίας. Η αρθρωτική διαταραχή χωρίζεται στη λειτουργική δυσλαλία, όπου το παιδί δεν είναι σε θέση να τοποθετήσει στη σωστή θέση τους αρθρωτές και στην οργανική δυσλαλία, όπου υπάρχει μη φυσιολογική δομή των οργάνων της ομιλίας.
Τα χαρακτηριστικά της αρθρωτικής διαταραχής είναι:
- οι αντικαταστάσεις των φωνημάτων, π.χ. /l/ αντί για /r/
- οι αλλοιώσεις των ήχων των φωνημάτων
- οι παραλείψεις φωνημάτων, π.χ. oδa αντί roδa
- προσθήκες φωνημάτων, π.χ. kanapnes αντί kanapes
- ρινολαλία (ρινική προφορά ορισμένων φωνημάτων)
Αίτια
Τα αίτια μιας αρθρωτικής διαταραχής μπορεί να είναι:
- οργανικά αίτια, όπως νευρομυϊκή δυσλειτουργία
- ανατομικά προβλήματα, όπως σχιστίες, μικρογλωσσία, οδοντικά προβλήματα
- περιβαλλοντικά αίτια, όπως έλλειψη ερεθισμάτων, διγλωσσία
- γλωσσική καθυστέρηση
- μειωμένη ακουστική μνήμη & διάκριση
Πρόληψη και Θεραπεία
Η καταληπτότητα της ομιλίας ενός παιδιού παίζει καθοριστικό ρόλο στην επικοινωνία του και πρέπει να έχει αποκτηθεί μέχρι την ηλικία των τριών (3) ετών στο μεγαλύτερο ποσοστό. Σε αντίθετη περίπτωση θα πρέπει να γίνει μια αξιολόγηση στο παιδί από λογοθεραπευτή για την ύπαρξη φωνολογικής, αρθρωτικής ή άλλης διαταραχής.
Σκοπός του λογοθεραπευτή είναι η αξιολόγηση του φωνολογικού συστήματος του παιδιού με τα κατάλληλα εργαλεία και η σωστή διάγνωση. Στη συνέχεια οργανώνει το κατάλληλο θεραπευτικό πρόγραμμα για το παιδί, που θα έχει στόχο την αποκατάσταση των φωνημάτων που υπολείπονται και την οργάνωση του φωνολογικού συστήματος με αποτέλεσμα την παραγωγή καταληπτής ομιλίας και φυσικά την αποφυγή παραπλεύρων προβλημάτων, όπως για παράδειγμα μαθησιακές δυσκολίες ή αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχολογική κατάσταση του παιδιού. Για την επίτευξη αυτού του σκοπού είναι απαραίτητη η εποικοδομητική συνεργασία του λογοθεραπευτή με τον γονέα και το παιδί.
Πηγές:
- Νικολόπουλος, Δ. (2008). Γλωσσική Ανάπτυξη και Διαταραχές. Αθήνα: Εκδ. Τόπος
- Καμπανάρου, Μ. (2007). Διαγνωστικά Θέματα Λογοθεραπείας. Αθήνα: Έλλην
- Nespor, M.(1999). Φωνολογία. Αθήνα: Εκδ. Πατάκη
- Λεβαντή, Ε., Κιρπότιν, Λ., Καρδαµίτση, Ε. & Καµπούρογλου, Μ. (1998). Η φωνολογική εξέλιξη των παιδιών στην Ελλάδα. Αθήνα: Δοκίμιο του Πανελλήνιου Συλλόγου Λογοπεδικών. Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου του 2014, από http://repository.edulll.gr/edulll/bitstream/10795/765/10/765_04_dokimio_4c.pdf
Πηγές εικόνων:
